نقش انگیزش بر یادگیری از نگاه روانشناسی

مقدمه

انگیزش، به عنوان نیروی محرکه رفتار انسان، نقش بنیادینی در عرصه های مختلف زندگی، به ویژه در حوزه یادگیری و پیشرفت تحصیلی ایفا می کند (سیف، 1383، ص 337). این مفهوم پیچیده، شامل مجموعه ای از عوامل درونی و بیرونی است که فرد را به سوی هدف خاصی سوق می دهند. در واقع، انگیزش پاسخ به چرایی رفتار انسان است؛ اینکه چرا فرد به شیوه خاصی عمل می کند، چرا رفتارش هدفمند است و چرا برخی رفتارها پایدارتر از سایر رفتارها هستند (رمضانی، 1379، ص 119). در حوزه تعلیم و تربیت، انگیزش به عنوان عاملی کلیدی در یادگیری و پیشرفت تحصیلی شناخته می شود. دانش آموزان با انگیزه، نه تنها تمایل بیشتری به یادگیری دارند، بلکه تلاش بیشتری برای دستیابی به اهداف خود می کنند و در مواجهه با مشکلات، پایداری بیشتری از خود نشان می دهند (سیف، 1383، ص 348). پژوهش ها حاکی از آن است که انگیزش می تواند تفاوت های موجود در پیشرفت تحصیلی را حتی در میان دانش آموزانی با سطح هوش و استعداد یکسان تبیین کند (پارسا، 1381، ص 177). به عبارت دیگر، انگیزش می تواند عاملی تعیین کننده در موفقیت یا عدم موفقیت تحصیلی دانش آموزان باشد. این مقاله به بررسی مفهوم انگیزش، نظریه های مختلف آن و تاثیر آن بر یادگیری و پیشرفت تحصیلی می پردازد

1. مفهوم شناسی

1-1. انگیزش

انگیزش، نیروی محرکه ای است که رفتار ما را شکل می دهد و به سمت اهدافمان سوق می دهد. این مفهوم گسترده شامل نیازها، علایق، ارزش ها، گرایش ها، اشتیاق ها و مشوق ها می شود که هر یک به نوبه خود بر انرژی و جهت گیری رفتار ما تاثیر می گذارند (گیج و دیوید، 1374، ص 470). انگیزش، اسم مصدر انگیزیدن است و به معنای تحریک، ترغیب، تحریض و برانگیختن هیجان است. به عبارت ساده تر، انگیزه ها پاسخگوی این پرسش هستند که “چرا” افراد به شیوه ای خاص رفتار می کنند (سیف، 1383، ص 337).

2-1. انگیزش در روان شناسی

در علم روان شناسی، انگیزش به عنوان فرآیندی تعریف می شود که به رفتار جهت می دهد و انرژی می بخشد. این فرآیند تحت تاثیر عوامل درونی و بیرونی قرار دارد که فرد را به سمت انجام فعالیت های خاص سوق می دهند (هیلگارد، 1354، ص 50).

3-1. یادگیری

یادگیری به عنوان فرآیندی تعریف می شود که منجر به ایجاد تغییر نسبتا پایدار در رفتار یا توانایی های فرد می شود. این تغییرات حاصل تجربه و تعامل با محیط هستند و نمی توان آنها را به عوامل موقتی مانند بیماری، خستگی یا مصرف داروها نسبت داد. ویژگی های کلیدی یادگیری شامل تغییر در رفتار یا توانایی ها، پایداری نسبی این تغییرات و تاثیر آن بر رفتارهای آشکار و بالقوه است (سیف، 1394، ص 30).

2. تاثیر انگیزش بر یادگیری

1-2. انگیزش تعیین کننده تقویت کننده ها

برای افزایش فراوانی یا ارزش یک رفتار، باید آن را تقویت کنیم. این کار مستلزم انتخاب تقویت کننده هایی است که برای افراد ارزش مثبت داشته باشند (خاقانی زاده، 1387، ص 3).

2-2. انگیزش توجیه کننده جهت گیری اهداف

مفهوم انگیزش، علاوه بر نقشی که در تعیین تقویت کننده ها ایفا می کند، به این دلیل اهمیت دارد که رفتار انسان هدفمند است. انگیزه، نیروی محرکه ای است که ما را به سوی اهدافمان سوق می دهد و به رفتار ما معنا می بخشد (رمضانی، 1379، ص 119).

3-2. انگیزش تعیین کننده میزان وقت در فعالیت های مختلف

تحقیقات نشان داده است که بین زمان صرف شده برای تکالیف معین و انگیزش برای آن وظایف، ارتباط خطی و مستقیم وجود دارد. هرچه دانش آموزان زمان بیشتری را به یادگیری یک تکلیف اختصاص دهند، انگیزه آنها برای انجام آن تکلیف بیشتر است (اتکینسون، 1964).

3. نظریه های انگیزش

1-3. نظریه سلسله مراتبی نیازها از مازلو

مازلو معتقد است که ارضای نیازها زیربنای رشد است. نیازهای انسان به صورت سلسله مراتبی به پنج دسته تقسیم می شوند: نیازهای فیزیولوژیکی، نیاز به امنیت، نیاز به عشق و تعلق، نیاز به عزت نفس و احترام، و نیاز به خودشکوفایی (پارسا، 1381، ص 177).

2-3.. نظریه انگیزش پیشرفت

نظریه انگیزش پیشرفت بر نقش هدف در موفقیت و شکست دانش آموزان تاکید دارد. افراد دارای انگیزه پیشرفت بالا، تمایل دارند تکالیف خود را به شیوه بهتری انجام دهند و از انجام کارهایی که جنبه شانس دارد متنفرند (سیف، 1383، ص 358).

3-3. نظریه اسناد

نظریه اسناد به این موضوع می پردازد که افراد چگونه علل یک رویداد یا رفتار را تفسیر می کنند. دانش آموزان معمولا موفقیت یا شکست خود را به چهار عامل اصلی نسبت می دهند: توانایی، تلاش، شانس و دشواری تکلیف (وینر، 1985).

4. فنون ایجاد انگیزش در یادگیرندگان

• فنون ایجاد انگیزش شامل موارد زیر است:
• اهداف آموزشی را در آغاز درس به دانش آموزان اعلام کنید.
• از تشویق های کلامی استفاده کنید.
• از آزمون ها و نمرات به عنوان وسیله ای برای ایجاد انگیزش استفاده کنید.
• مطالب آموزشی را از ساده به دشوار ارائه دهید.
• از ایجاد رقابت و هم چشمی در میان دانش آموزان جلوگیری کنید.
• مثال های آشنا را در آموزش مطالب تازه استفاده کنید (یحیی، 1380، ص 195).

نتیجه گیری

انگیزش، نیروی محرکه یادگیری و پیشرفت تحصیلی است که شامل تلاش، پایداری، هدف گذاری و نحوه مواجهه با چالش ها می شود (سیف، 1383، ص 358). انگیزش بالا، حتی در میان دانش آموزان با استعداد مشابه، عامل تمایز در عملکرد تحصیلی است. دانش آموزان با انگیزه، با تلاش بیشتر بر موانع غلبه می کنند و به موفقیت می رسند، در حالی که دانش آموزان فاقد انگیزه، ممکن است از استعدادهای خود به درستی بهره نبرند (پارسا، 1381، ص 177). نظریه های روان شناسی مانند نظریه مازلو، انگیزش پیشرفت و اسناد، ابعاد مختلف انگیزش را بررسی می کنند و بر اهمیت نیازهای اساسی، هدف گذاری و نحوه تفسیر علل موفقیت و شکست تاکید دارند (رمضانی، 1379، ص 119). انگیزش، پدیده ای چندوجهی است که علاوه بر عوامل فردی، به محیط نیز وابسته است. محیط های آموزشی حمایت کننده و جذاب، انگیزه یادگیری را افزایش می دهند (یحیی، 1380، ص 195). استفاده از فنون مختلف مانند تشویق کلامی، بازخورد سازنده، مشارکت فعال دانش آموزان و ارتباط مطالب درسی با علایق و تجربیات آنان، در پرورش انگیزه و بهبود عملکرد تحصیلی موثر است. توجه به انگیزش به عنوان عاملی کلیدی در موفقیت تحصیلی ضروری است. مدیران، معلمان و والدین با درک عمیق تر از انگیزش و عوامل موثر بر آن، می توانند با ایجاد محیط های یادگیری مناسب و استفاده از راهکارهای موثر، دانش آموزان را در شکوفایی استعدادهایشان و دستیابی به موفقیت های بیشتر یاری رسانند (سیف، 1383، ص 348